Uzmanların ‘yanardağ’ endişesi: Ege’deki depremler bilim dünyasını ikiye böldü

LEFKOŞA – Ege Denizi’nde uzun müddettir devam eden sarsıntılar, Yunanistanlı bilim insanlarını karşı karşıya getirdi. Sarsıntı uzmanları, meslektaşlarına yönelik sert tenkitlerde bulunurken bilim dünyası Ege’deki bu zelzele fırtınasının nedenlerini ve muhtemel sonuçlarını yorumlamaya çalışıyor.

Santorini adasındaki yanardağın etkinleşme ihtimali, uzmanların en çok üzerinde durduğu hususlardan biri olarak öne çıkıyor.

‘SİYASİ MÜDAHALELER BİZİ ZAYIFLATIYOR’

Santorini ve etrafındaki zelzeleler, Yunanistanlı sismologlar ortasındaki tartışmaları da beraberinde getirdi. Toplumsal medyada alevlenen bu tartışma, uzmanların birbirlerine yönelik ağır suçlamalar ve tenkitler yöneltmesine neden oldu. Tartışmanın odağında, ünlü sismologlar Gerasimos Chouliaras ve Akis Tselentis yer alıyor.

Newsit isimli haber sitesinde yer alan ilgili habere nazaran, bilim dünyasındaki tansiyon, Akis Tselentis’in Sismik Risk Kıymetlendirme Komitesi’nden istifa etmesiyle yükselişe geçti. Tselentis, istifa mektubunu Facebook hesabından paylaşarak dikkatleri üzerine çekti. Naftemporiki gazetesinde yer alan ilgili habere nazaran, tecrübeli bilim insanı istifasının nedenlerini açıklarken, “Siyasi liderliğin (hükümetin) keyfi bir formda Ekonomik ve Toplumsal Kurul (ESK) toplantılarına ek üyelerin katılması istikametinde bir talimat dayatmasını kabul edemem” tabirlerini kullandı. Bilim insanı ayrıyeten şunları ekledi: “Biz, kuruluşlarımızı temsil eden bilimsel kriterlere nazaran seçilmiş bir komiteydik. Bu çeşit siyasi müdahaleler, rolümüzü zayıflatıyor.”

Bunun üzerine Gerasimos Chouliaras, isim vermeden Tselentis’i amaç alan bir paylaşımda bulundu ve “Sismik risk kıymetlendirme komitesinden emekli olduğunda onurlu bir formda ayrılmalıydın, comprento?” sözlerini kullandı.

Söz konusu paylaşım toplumsal medyada büyük yankı uyandırdı ve birçok kullanıcı, bu cins tartışmaların zamanlamasının yanlış olduğunu lisana getirdi. Chouliaras ise tenkitlere cevap olarak, geçmişte yaşanan misal durumları hatırlatarak, “Tıpkı Thebes’te yaşananlarda olduğu üzere, biri ‘canavar uyandı’ diyordu, oburu ‘acil sismik faaliyet önlemleri’ talep ediyordu. Size hürmetlerimi sunarak, hiçbir vakit bu türlü bir siyasi-bilimsel saçmalığa düşmediğimi hatırlatırım” biçiminde bir açıklama yaptı.

Chouliaras, tenkitlerini daha da sertleştirerek, “Aradıkları şey sismik risk değerlendirmesi değil, siyaset sahnesinde bir koltuk” dedi.

‘SANTORİNİ FERYAT EDİYOR’

Akis Tselentis ise bu suçlamalara sessiz kalmayarak, uzun bir paylaşım ile meslektaşlarına cevap verdi. Tselentis, “Santorini bu günlerde feryat ediyor: Değişken sismolojik teorilere ve televizyon ekranlarında yer kapmış, insanları dehşete düşüren ve neye inanacaklarını bilemeyen bireylerin ağır iddialarına daha fazla dayanamıyorum” tabirlerini kullandı.

Tselentis, meslektaşlarının yaptığı birtakım açıklamaları eleştirerek, şöyle devam etti:

“Biri yanardağın yüzde 99 patlayacağını söylüyor. Başkası, tarihte birinci kere yeni bir yanardağ oluşacağını söylüyor. Bir oburu, sarsıntıların yanardağ ile karşılıklı bir bağdan kaynaklandığını (magmanın yükselişi) belirtiyor. Bir diğeri, birinci 5 büyüklüğündeki zelzelenin ana zelzele olduğunu açıkladı. Birçoğu, en fazla 5 büyüklüğünde zelzelelerle kısa müddette biteceğimizi tez etse de 5’ten sonra 5.5, sonra 6 ve dün 6.5 ve üzeri sarsıntılar kayda geçti. Bir başkası bunun bir ‘sürü deprem’ (sanki vatandaş sürü sarsıntının ne olduğunu anlıyor) olduğunu söylüyor. Bir diğeri (muhtemelen sismolojiyle ilgisi olmayan) hesaplamalarıyla (!) tüm bu küçük zelzelelerin fay sınırını gevşettiğini belirtiyor (oysa ben evvelki bir gönderimde 7 büyüklüğündeki bir sarsıntının gücünün 4 büyüklüğündeki bir sarsıntının gücünün 32.967 katı olduğunu kanıtladım).”

Tselentis ayrıyeten, Gerasimos Chouliaras’ı isim vermeden eleştirerek, “Ne yazık ki, uygunluk gören nankörden daha berbat bir düşman olmadığını doğruladı. Bu cins saçmalıklarla bir daha uğraşmayacağım” sözlerini kullandı.

UZMANLAR NE DİYOR?

Ege Denizi’nde, bilhassa Santorini ve Amorgos ortasındaki bölgede yaşanan sismik hareketlilik, uzmanları endişelendiriyor. Son olarak, 13 Şubat 2025 tarihinde, Santorini ve Amorgos ortasında, bir dakika ortayla 4.2 büyüklüğünde iki zelzele meydana geldi.

Geodinamik Enstitüsü araştırma yöneticisi Thanasis Ganas, Santorini’deki sarsıntıların Kaldera’yı etkilediğini belirtti. Ganas, “Ağustos 2024’ten günümüze kadar Kaldera’da 4 santimetreye kadar bir yükselme kaydettik. Ayrıyeten, Kaldera’nın doğuya yanlışsız yaklaşık 6 santimetre yatay hareketlerini gözlemledik. Bu, uyarılmanın bir sonucu. Şu anda tasa verici olduğunu söyleyemem zira 2011-2012’de de gördük ve rastgele bir patlama takip etmedi. Lakin değerli bir değişiklik ve izlememiz gerekiyor” dedi.

Aristoteles Üniversitesi Fizikî Litosfer, Sismoloji ve Uygulamalı Jeofizik Profesörü ve olayları inceleyen uzman komitesinin temsilcisi Kostas Papazachos, Santorini’deki zelzelelerle ilgili olarak, “Sismik aktivite birinci günlerdeki düzeylerde ve Andros boyunca devam ediyor ve Kiklad Adaları sakinleri için durum zor” yorumunda bulundu. Papazachos, mümkün bir yanardağ patlaması senaryolarıyla ilgili olarak, “Yanardağ, eylül ayından bu yana, son haftalardaki bu sismik aktiviteden çok evvel, bir yanardağ öncesi yükseliş durumunda ve bu başka olarak incelenen bir fenomen” dedi.

YANARDAĞ PATLAMASI İHTİMALİ GÖZ GERİSİ EDİLMİYOR

Papazachos ayrıyeten, “Bir yanardağ patlaması dışlanamaz zira yanardağ sakinlik durumundan çıktı” ihtarında bulundu. Santorini’deki sarsıntılardan bundan sonra ne beklememiz gerektiğiyle ilgili olarak, Kostas Papazachos, “Andros’ta tetiklenen fayın boyutu ve sismik aktivitenin devam etmesi daha güçlü bir sarsıntısı muhtemel kılıyor. Lakin neyse ki Andros öbür adalardan uzakta bulunuyor, bu da daha büyük bir zelzele durumunda ve bir ada fay sınırı dışında bulunuyorsa, hasarın daha az olacağı manasına geliyor” biçiminde konuştu.

İKİ SENARYO ÜZERİNDE DURULUYOR

Yunanistan basınındaki son bilgilere nazaran Kostas Papazachos, Santorini sarsıntılarına ait iki senaryo üzerinde duruyor:

Sismik aktivitenin devam etmesi mümkünlüğü: Bu durumda, sismik aktivite birkaç hafta, hatta aylar boyunca devam edebilir.

Daha güçlü bir zelzelenin meydana gelmesi: Fay çizgisinin kırılmasıyla daha güçlü bir zelzele meydana gelebilir. Lakin bu zelzelenin çok büyük olması beklenmiyor.

Papazachos, sismik aktivitenin denizde gerçekleşmesinin olumlu bir durum olduğunu vurgulayarak, büyük sarsıntıların hasara en yakın olduğu bölgelerde hasara neden olduğunu ve 25 kilometrelik aranın sarsıntının tesirlerini kıymetli ölçüde azalttığını belirtti. Ayrıyeten, Santorini’deki turizm gelişimine bağlı olarak inşa edilen çağdaş yapıların kolay kolay ziyan görmeyeceğini de ekledi.