Salınımlar

“Neyse Ki Günler Uzadı”, denemeleri, şiirleri ve romanıyla tanıdığımız Mesut Barış Övün’ün birinci hikaye kitabı. Karakterlerin günlük sıkıntıları kovaladığı, bu problemlerin çözülmeden kaldığı, geçmişin muğlaklığının azalmadığı ve hatta karakterlere dair emarelerin de neredeyse görünmez olduğu bu kitabın çoğunlukla Çehov usulü durum hikayelerinden oluştuğunu söylemek mümkün.

Öykülerin genelinde karşılaştığımız problemlerin omurgası ortak: Evlilikler ve evliliklerdeki alışılagelmiş sorunlar. Çabucak hepsinde merkezde bir bayan ve bir erkeğin olduğu bu hikayelerde bazen öykülere bir de -istisnasız biçimde erkek- çocuk ekleniyor. Ana karakterlerin kıssalarının etrafında ise başka aile bireylerine yahut onların hayatlarına kısa bir müddetliğine dahil olan üçüncü bireylere rastlıyoruz. Bu şahısların hikayelere katkıları; bozgunun haberini vermek. Ana karakterlerimiz ise daimi olarak mutsuz. İçinde bulundukları dört duvarın yuva olduğundan emin değiller. Lakin ‘Neyse ki Günler Uzadı’da sorun çoğunlukla anlatıcımızda ya da müellifin yakın tanrısal anlatımla anlattığı ana karakterde değil. Sorun çoğunlukla başka bireyde, evliliğin karşı yüzünde. Burada Freud’un “İnsan keyifli olmak ister; bu yüzden berbat haldedir,” kelamını referans alacağım. Bu hikayelerde memnunluk bir arayış değil, kaybediliş olarak karşımıza çıksa da ana karakterlerimiz bunun farkına varamamış. İçinde bulundukları hâllere berbat diyemeyiz fakat sıradan, sıkıcı ve hayli keyifsiz göründükleri aşikar. Mevcut durumu değiştirmek üzere bir dertleri da yok. Küreklerini bıraktıkları bir kayıkta akıntının dahi olmadığı sığ sularda yolculuktalar. Lakin Mesut Barış Övün bu seyahatleri hiçbir vakit bitirmiyor. Biz hikayeden çıktığımızda bile ana karakterler tıpkı dinginlikle salınmaya, suya batmadan yahut sudan çıkmadan oldukları yerde kalmaya devam ediyorlar. Bir nevi ‘Salınımlar’.

GÖRÜNTÜLER

‘Neyse ki Günler Uzadı’nın birinci hikayesi “Görüntüler”de sonraki birçok hikayede karşılaşacağımız biçimde evli genç bir çift çıkıyor karşımıza. Mesut Barış Övün, Nazlı ve Adnan’ın öyküsünü anlatırken, bizi zihinlerinin dışında tutmayı, eylemselliği ön plana almayı başarıyor. Carvervari diyebileceğimiz bir düzlemde ilerleyen “Görüntüler” boyunca, ansiklopediler ve çocuklar ortasında mekik dokuyoruz. Beklediğimiz şey bir patlama. Gördüğümüz şey de adap yöntem yanan alev. Lakin Övün, parmaklarını titreşen alevin etrafında birleştiriyor ve ateşi süratle söndürüyor. Geride kalan ise, ise bulanmış “aynılık” oluyor. Fakat hikaye boyunca “Görüntüler”i Carver perspektifinden çıkaran ayrıntılara da rastlıyoruz. Yolumuzu engebeli hâle getiren yan karakterler, hikayenin bütününe sağladığı yararlarla ilgili sorgulamaya düşeceğimiz diyaloglar ve muvaffakiyetle kurulmuş atmosferleri sekteye uğratabilecek akıl oyalayıcı detaylar… Tüm bunları elekten geçirebildiğimizde, “Görüntüler” daha lezzetli bir duruma geliyor.

İLİŞKİLER VE MESELELER

Kitapta, “Her Yeri Sarmışlar”, “Bir Şey Anlatırsan Vakit Geçer”, “Yaşa Yaşa Gör Temaşa” dışındaki tüm hikayeler ikili bağlantıların sarmalı. “Görüntüler”de karşılaştığımız ikili emsal öteki çiftler görüyoruz her birinde. Kimi vakit sessiz alakalarına oturmayacakları bir sandalyenin satın alımı eşlik ediyor kimi vakit bitmeyen yollarda geçen saatler boyunca susmakla konuşmak ortasında deviniliyor kimi vakit ihaneti görmezden gelmek yahut ihanetten sonra yoluna devam etmek anlatılıyor kimi vakit da ölen eşin gerisinde kalmak iki farklı yüzden okunuyor. Lakin muharririn kimi vakit sakin ve kimi vakit tumturaklı anlatımı bize eşlik ediyor. Bu kısımda kitapta en beğendiğim hikayelerden biri olan “Boşluk”a değineceğim. Boşluk, ailenin oğlu Utku’nun çizdiği resme daima birlikte dahil olduğumuz bir öykü. Utku’yu okulu için fotoğraf çizerken yönlendiren kişi anne. Kâğıdın her bir çizgisinin dolu olması ve geriye hiçbir boşluk bırakılmaması, annenin içinde bulunduğu mental durumu da açıkça gösteriyor bize. Öyküsünde hiçbir boşluk yok. Hiçbirimizin göremediklerini görmüş, bizim lakin sezebildiklerimizi yaşamış, tabir yerindeyse aşk acısının tabanını sıyırmış. Hikayede sıra, baba ve Utku’nun şiir konuşmasına geldiğinde şiir kıtaları ortasındaki boşluk gündeme geliyor. Bu defa Mesut Barış Övün, babanın annenin kıssasında bildiği kadarını gösteriyor bize. Kelam konusu bir ihanet var lakin boşluklar epeyce bariz. Görebildiklerimiz sonlu. Vakit büyük bir gelgitin içinde.

“Boşluk”ta astroloji de yan kavramımız. Burada tekrar hikayelerin geneline bakmak istiyorum. Hikayelerde hayaller, değişen hava şartları, astroloji üzere imgeler var. Bir bakıma gökyüzü, yeryüzünde. Lakin hiçbiri metafiziksel formda değil. Her biri gerçek hayatın içinde, alışık olduğumuz formda, hayatla kaynaşmış ve ayakları yere basar seviyede. Örneğin kitaba ismini veren “Neyse ki Günler Uzadı” hikayesi de ismiyle müsemma. Gün dönümünün yaşandığı hikayede, alt metinde “kötü günler bitti, uygunlar geliyor” biçemi seziliyor. Neyse ki günler uzuyor ve karanlık anlar kısalıyor. Birtakım öyküler bitiyor kimileri birebir kalmaya devam ediyor. Beklenen bir mevt yerine, öyküden ayrılan bir oburu oluyor.

“Neyse ki Günler Uzadı”da muharrir yeniden başka hikayelerde yaptığı üzere katman aralamamayı tercih etmiş. Lakin bu sefer çift anlatıcı tekniğiyle, geçmiş ve bugünü başka perdelerde aktararak şimdiyi anlamamızı sağlamış. Başak ve eşi ortasındaki ihanetin izleri bariz. Geri kalan her şeyin birebir olması ise devinimin tıpkı seviyede devam ettiğinin habercisi.

Bu hikayenin genelinde sevdiğim imgelere rastlasam da çerçeveyi aşan ve beni hikayenin dışına atan cümleler de vardı. Mesela ünlü tenisçiye benzeyen ve hikaye boyunca görmediğimiz garsondan bahsedilmesinin kıssaya katkısı bence muamma. Tüm bunların dışında muharrir, “Boşluk” ve “Neyse ki Günler Uzadı”da benzeri evliliklerde, yakın yaşlarda iki çifti anlatırken, aksi bir düzlem de yakalamış. “Boşluk”ta öbür birine aşık olan anne karakterinin karşısında “Neyse ki Günler Uzadı”daki eşini aldatan erkek duruyor. Birinde evlilik her şey susularak yahut üstü kapatılarak “rağmen” devam ederken, başkasında tüm kartlar açılıyor ve noksanlık günyüzüne çıkıyor.

ÖLÜM KALIM

Yukarıda bahsettiğime benzeri bir terslik diğer iki hikayede tekrar çıkıyor karşımıza. Bu defa odağımız mevt ve mevtten sonrasına kalan eş. Müellif bu ikisinde de evliliğin dışındaki öteki birinin perspektifinden dahil etmiş bizi hikayelere. Her ikisinde de cenazedeyiz. Hikayelerden birincisi “Şimdi Ne Yapmalı?”da anlatıcıyla birlikte Altan Abi’yi son seyahatine uğurlarken geride kalan acılı eş Yasemin Abla’ya kulak kesiliyoruz. Bir öbür hikaye “Yer Önemli, Bak!”ta ise bu defa geride kalan eş Mürsel. Bizse cenazeye Halit Fehmi’yle geliyor, olan biteni ona yakın tanrısal anlatımla okuyoruz. Bu iki hikayede keskin farklar var. Bayanın ve erkeğin toplumsal rolleri ve karakterlerin siyasi tercihleri üstü kapalı formda aktarılıyor fakat geride kalanın cinsiyeti, hayatını nasıl devam ettireceğine dair asıl belirleyici öge. Hayat yeni haliyle sürmeye yahut olduğu yerde durmaya mahkum. Fakat kim için hangisi olacak, bunların karşılığı hikayelerde gizli. “Yer Önemli, Bak!” lisanıyla, anlatım üslubuyla, karakterlerinin belirleyici leitmotivleriyle öne çıkan bir hikaye olsa da muharrir -benim pek tercih etmediğim biçimde- hikayeye epey fazla karakter sığdırmış. Bu da her birini kovalamamızı ve nihayetinde yakalamamızı zorlaştırıyor.

UZUN GÜNLER, KISA ÖYKÜLER

“Ayrılma Anları” bana kalırsa kitaptaki en yeterli hikayelerden biri. Kaybedilen bir ilginin yasının mevcut bir aşkı gölgelediği ve tekrar kaybedişin kademe kademe görüldüğü bu hikayede müellif, lisanın imkanlarını muvaffakiyetle kullanıyor. Çerçevelerin besbelli, seyahatin kesin, hayallerin karanlık, sınırların keskin olduğu “Ayrılma Anları”ndan bir pasaj bırakmak istiyorum buraya:

“Seni bir yatağın üstünde görmüştüm. Lakin vücudun ikiye bölünmüştü, iki başka varlıktın. Gövdenin alt kısmı, karanlık, derin bir çukura açılan kısmı yerdeydi, yerdeki halının üstünde, bacakların öylece yayılmış duruyordu. Sen, yani geri kalan sen, gövdenin üst kısmı ve başınsa yataktaydınız, yüzün çirkinleşmişti, net bir formda görüyordum, tanınmayacak kadar çirkindin sen ve kıs kıs gülüyordun.”

“Ayrılma Anları” üzere ‘Neyse ki Günler Uzadı’daki hikayelerin birçoğu kısa, kısacık ömür modülleri. Kurgularda sıçramalar yok. Tıpkı üstteki pasaj üzere ikiye bölünmüş anlar, ikiye bölünmüş hayatlar ve çiftler var. Freud’un “İnsan keyifli olmak ister; bu yüzden berbat haldedir,” kelamını yine anmak istiyorum burada. Kendimizi mutluluğa mahkum etmezsek, berbatlıktan kurtulabilir miyiz? Kim bilir tahminen de mümkündür bu. Zira Freud’a da pek güvenmemek gerekir. Nihayetinde şu az bilinen tabirle, “Freud’u sırf Fransızlar ve edebiyatçılar dikkate alır.”