Nedim Gürsel: Annemin öleceği endişesiyle yaşamışım

Yazar Nedim Gürsel, annesi Leyla Gürsel’e yazdığı mektupları “Kavuşmak Haya Oldu” kitabında bir ortaya getirdi ve okurlarla buluşturdu. Doğan Kitap tarafından hazırlanan yapıtta 28 yıl boyunca kaleme alınan mektuplar yer alıyor. Mektuplarda bir muharririn kendisini nasıl inşa ettiğini, Gürsel’in Memet Fuat, Yaşar Kemal, Selim İleri üzere isimlerle anılarını okuyoruz. Gürsel, son kitaplarında olduğu üzere bu kitapta da mevt temasının kıyısında dolaşıyor ve “Annemin öleceği telaşıyla yaşamışım küçük yaştan beri” diyor…

1960’tan 1988’e kadar 28 yıl boyunca annenize yazdığınız mektupları bir kitap olarak yayınlamaya nasıl karar verdiniz?

Mektup konusu aslında özel ömrün alanına giren bir mevzu. Bu mektupları annem eksik olmasın birincisinden sonuncusuna dek saklamış gözünün parıltısı üzere. Bu türlü bir şey olduğunu biliyordum fakat çok sayıda mektup olduğunu açıkçası kestirim etmiyordum. Geleceğe bir doküman kalsın hedefiyle yayınlandı. Doğan Kitap Genel Yayın Yönetmeni Cem Erciyes de önemsedi bu kitabı. Bir müellifin oluşumunu ve annesiyle ilgisini yansıttığı için bu mektupların kıymetli olduğunu düşündü. Birçok kişinin emeği sayesinde bu türlü kapsamlı bir kitap ortaya çıktı. Kolay olmadı bu el yazılısı mektupları dizmek.

“Anneme çok şey borçluyum, babamın yokluğunda o yetiştirdi beni, en berbat vakitlerimde bana sahip çıktı” diyorsunuz. Nasıl bir münasebetiniz vardı annenizle?

Yakın ve sevecen bir alaka vardı diyebilirim. Birtakım uyuşmazlıklar, sıkıntılar da yaşadık. Babamın vefatından sonra annem çok genç yaşta dul kaldı. 1962’de bir trafik kazasında kaybettim babam Orhan Gürsel’i… Ben o vakit 11 yaşındaydım, annem de 30’lu yaşlarındaydı. Şefkatini ve dikkatini Seyfi (Gürsel) ile beni yetiştirmek için kullandı daima. Bir müellifin yetişmesinde annenin rolü olabilir lakin babanın yokluğu da burada nevrotik açıdan belirleyici bir rol oynadı diyebilirim. Kendimi babama beğendirmek için 9 yaşında hikaye yazmaya başladım. Sonra uyaklı şiirler yazdım. Çok hamasi vatan şiirlerinin birkaç tanesi var kitapta. Barbaros Hayrettin Paşa’ya örneğin, alışılmış Atatürk’e… Bunun nedeni de aslında edebiyatla yakından bağlantılı ve çok okuyan bir ailede yetişmiş olmam herhalde. Babam uygun bir okurdu, yeterli bir tercümandı. Annem matematik öğretmeniydi. Sonradan o Fransız edebiyatından çeviriler yaptı. Birlikte çalıştık, işbirliğimiz de oldu.

Bahsettiğiniz devir, 12 Mart darbe dönemi… Anneniz siyaset ile bağınıza dair ne düşünüyordu?

Annem daima korktu, benim siyasetle uğraşmamı istemedi. Ben ise ayrılamazdım siyasetten. Siyasetin direkt içinde olmadım fakat mektuplardan anlaşıldığı üzere 12 Mart’tan sonra Paris’e gitmemin nedeni siyasaldı. Sonradan kitaplarım da toplatıldı ve annem daima bunu bir çeşit telaşla yaşadı. “Kalkışma bu işlere, karışma oğlum” kederi 12 Mart Muhtırası devri ve 12 Eylül periyodunda.

Annenizin mayıs ayında öleceğine dair kaygılarınızın yer aldığı metinler de dikkat çekiyor…

Bu bir sezgi mi? Nedir? O kadar küçük yaşta bu türlü bir metin yazıyorum, annem hayatta, ölen babam ve mayıs ayında ölmüş. Annenin vefatına onu dönüştürerek o denli bir metin yazmışım. Bunlar yayınlanmış şeyler değildi, kitaba onları da koymak istedim. Annemin öleceği tasasıyla yaşamışım küçük yaştan beri. Bu az katlanılır bir zorluk değil. Sonradan baktığımda da hakikaten o denli olmuş. O metinde yazdığıma benzeri bir biçimde annem ölmüş. Ben annem öldüğünde 1992 yılında 40’lı yaşlardaydım ancak çocukluğumdan beri demek bu türlü bir vefat korkusu içinde büyümüşüm. Bunu babama atfedeceğime anneme atfetmişim. Psikanaliz herhalde daha uygun bir karşılık verebilir bu duruma.

Bu mektuplarda birçok sanatçı ve muharrir dostunuzla ilgili de yaşanmışlıklara yer vermişsiniz. “Memet Fuat çok namuslu bir adam” diyorsunuz mesela. Yaşar Kemal’in size “Babamı gözümün önünde vurdular ancak anamın mevti daha beterdi” dediğini okuyoruz. Yakın vakitte ömrünü yitiren Selim İleri’yle atışmalarınız, gerilimleriniz de mektuplara yansımış. Bu isimlerle ilgili ne söylersiniz?

Evet, hakikaten Memet Fuat’ın üzerimde çok büyük emeği oldu. İkinci hikaye kitabım Cicipapa’yı o yayınladı. Daha evvelden Vedat Günyol Yeni Ufuklar’da Seyahat isimli hikayemi yayınlamıştı. Bana tahminen de hak etmediğim bir kıymet verdi, telif parası bile ödedi. Vedat Günyol da öyleydi. Ben o vakit Galatasaray Lisesi’nde yatılı okul öğrencisiydim. 5 lira haftalığım vardı. Sonra Yaşar Kemal’i tanıma onuruna erdim. O beni el üstünde tutan, hikayelerimi sevdiğini söyleyen büyük bir yazardı. Paris’te de beraberliğimiz oldu. Çok anım var Yaşar Kemal’le… Birkaçını onun üzerine yazdığım “Yaşar Kemal – Bir Geçiş Dönüşümü Romancısı” isimli inceleme kitabımda anlatmıştım. Selim İleri’ye gelince, onun bir yazısında belirttiği üzere “Nedim Gürsel’le yıldızımız pek barışmadı” der. O denli oldu. İki rakiptik… Tıpkı jenerasyonun hırslı iki genç yazarıydık. İlk kitabı “Cumartesi Yalnızlığı” üzerine birinci tanıtma yazısını ben yazdım Yeni Dergi’de. Ortadan yıllar geçti, Selim beni yemeğe davet etti ve bu türlü notlar almışım üzerine yazılar yazmışım Cumartesi Yalnızlığı kitabının… Ben de Selim’e ikram ettim bunu. Sonra bir sahaftan çıktı o kitap. Nasıl o sahafa ulaşmışsa… Ben de kitaplarından bir adedine baktım, “Biricik Nedim Gürsel’e tekrar kavuşmanın sevinciyle” yazmış. Yeterli ki küs ayrılmadık. Aramız çok uygundu son yıllarda. Az görüşüyorduk. Fakat doğal çok pahalı bir yazarımızı kaybettik. Yakın dostum olmadı Selim İleri. Güya Yaşar Kemal daha yakındı bana. Fakat bu rekabetin getirdiği bir uzaklık ve aralık vardı tahminen. Birebir vakitte karşılıklı merak ve tahminen de sevgi vardı. Biraz gizlediğimiz bir dostluk vardı. Çok üzüldüm ortamızdan ayrılmış olmasına. Onun eski edebiyata karşı olan halini önemsedim her vakit. Bir de benim üzere edebiyatın neredeyse her tipinde eser vermesini de önemsedim. Işıklar içinde uyusun diyelim.

Mektup devranı çoktan kapandı. Bir edebiyatçı olarak sizi nasıl değiştiriyor bu teknolojik dönüşüm?

Zorlanıyorum, ahenk sağlayamıyorum. Çok çabuk değişti her şey. Ben Fransa’dayken mektup yazardık birbirimize. Otomatik telefon kontağı bile yoktu Türkiye’de. Ben daktiloda yazdım kitaplarımın birçoklarını. Bilgisayar diye bir şey yoktu. Bir kayıp olduğunu düşünüyorum mektuplaşamamanın. Zira mektup hem pratik bir şey hem de bir müellifin dünyasını yansıtan bir evrak. Yalnızca mektup yazarak edebiyat tarihinde yer etmiş muharrirler var. Örneğin Madame de Sévigné, Fransız klasik müelliflerinden sayılır. Kızına yazdığı mektuplardır yalnızca yapıtı. Kafka’nın mektuplarının ne kadar pahalı olduğunu biliyoruz. Araştırmacılar için çok kıymetli mektuplar… Biraz da o bakımdan yayınlamak istedik bunları. Ayrıyeten benim anneme yazdığım mektupların dışında annemle olan bağımı anlattığım anılar ve anneme ağıt başlığıyla yazdığım bir kısım de var kitapta.

Son kitaplarınızda yüklü olarak vefat temasının etrafında gezindiğinizi gözlemliyoruz…

Gözlemin çok gerçek. Zira son devirlerde hayatımın artık önümde değil gerimde kaldığını fark ettim. Yarım yüzyıl edebiyata adanmış bir ömür yaşadığımı gördüm. Randıman de arttı fakat bu artan randıman biraz karamsar kitapları da içeriyor. Örneğin; “Ölüm Aklımdasın” bir deneme… Hem kendi mevt telaşımı anlatmaya çalıştım hem de vefat imgesinin sevdiğim yazarlarda nasıl yer aldığını anlatmaya çalıştım. “Son Fasıl” ve “Son Yolcu” kitapları da öyle… Yayımcım sonunda “Vazgeç artık bize ‘son’ başlığını taşıyan bir kitap getirme” dedi latife yollu.

Mektuplara dönersek, özel hayatınıza pek değinmemişsiniz…

Paris yıllarımı anlatıyorum. Seyahatlerimi anlatıyorum. Özel hayata pek girmiyorum. Annemi üzmemek için bayanlardan neler çektiğimi anlatmamışım. Genelde edebiyat ve dedikodular var. İsmi geçen eleştirmenler, müellifler, mecmua yöneticileri, yayımcılar da var. O periyotta nasıl muharrir olunur? Müellif olmak için neler yapılır? Bir çiçeği burnunda muharririn korkuları, umutları nedir? Bu sorulara cevap arayan bir kitap…