Likya’nın dünyaya açılan kapısı: Patara

Akdeniz kültürlerinin denizcilik bağlamındaki bütüncül gelişimi üzerine yapılan araştırmaların Karl Lehmann Hartleben’in 1923 yılında yayımlanan doktora çalışması ile başladığı kabul edilir. Bu araştırmalar, limanların/liman kentlerinin tarihi ve ekonomik değerine vurgu yapar, onların bölgelerarası irtibat merkezleri olarak bu büyük deniz coğrafyası üzerinde gelişen etkileşim ve değişimlerdeki belirleyici rollerini öne çıkarır.

Peregrine Horden ve Nicholas Purcell’in çalışmaları ise, bilhassa ‘başat limanların/ liman kentlerinin ziraî ve kültürel meta açısından besleyici bir hinterlandları olmasını ve eşit biçimde bu üretimi arz edebilecekleri denizaşırı irtibatlara sahipliklerini’ süreklilik açısından birinci ölçüt olarak görür. Birtakım limanların tarihin ilerlemiş periyotlarındaki askeri emelli kullanımları da bu sürekliliğin kaybedilmediği noktalarda ortaya çıkar.

İşte bu genel bakış açılarının tümünün karşılığını bulduğu Patara Limanı, coğrafik ve tarihi pozisyonuyla Akdeniz’in ve özelde Anadolu’nun antik limanları ortasında prehistorik periyotlardan itibaren önde gelen isimlerden birisidir. Limanın yazılı tarihten itibaren daha besbelli bir biçimde gözlemlenebilen Ege Denizi ve Doğu Akdeniz rotaları üzerindeki vazgeçilmez statüsü, hafriyatlarda ele geçen buluntular ve bulgular üzerinden de okunur. Bu bilgilere bakarak Patara’nın bin yıllara yayılan bir denizcilik kültürünü temsil ettiğini söyleyebiliriz.

Bir vakitler doğal yapısıyla adeta bir haliç üzere karanın içine sokulan ve su yüzeyinin tamamı bu emelle kullanılabilecek durumda olan Patara Limanı’nın denizle olan irtibatını, bugün yaklaşık 600 m genişliğinde bir kumsal ve çok sayıda kumul yükseltisi nedeniyle tümüyle kaybettiğini görüyoruz. Liman oluğu, çok fazla olmayan yağmur sularının dışında, içlerinde kükürtlü olanların da bulunduğu birtakım kaynaklardan beslenir. Kumsal bitiminde başlayan farklı yoğunluktaki sazlık ve bataklık 1400 m kadar içeride bugünkü Gelemiş köyü merkezine kadar ulaşır. Halicin doğu yakasında yer alan iki koydan Tekerlek Gölü, Patara’nın kent merkezi ile temaslı asıl iç limanını oluşturur; kuzeyindeki Akgöl ise bir dış liman fonksiyonunu taşımış olmalıdır. Halicin hem doğu hem de batı yakasının doruklarla kuşatılmış olması, Patara limanındaki gemilere tam rüzgar muhafazalı bir sığınak sunar.

Patara Limanı’nın binlerce yıl süren jeomorfolojik sürecine, en geç Neolitik periyottan itibaren bir yerleşim dokusunun da eşlik ettiğini söylemek yanlış olmaz. Bu bağlamda, kuzeyindeki Ksanthos Vadisi’nin başat kentlerinden Tlos yakınlarındaki Girmeler
mağarasında bulunan Melos adası obsidyenlerinin Patara üzerinden geldiği konusunda araştırmacılar hemfikirdir. Girmeler’in en erken katmanlarının MÖ 9- 8’inci bin yıllara tarihlendiğini göz önüne alırsak; Patara’nın prehistorik tarihlerden bu yana deniz rotalarında bir geçiş noktası olduğunu söyleyebiliriz. Patara’da ele geçen ve Datça Yarımadası’na çok yakın Nisyros ve Kos adaları ortasındaki pozisyonuyla dikkat çeken Yalı (Giali) adası kökenli obsidyenler de kentin bu erken devirlerdeki deniz ilişkisi konusunda kıymetli bir ipucu verir. Patara’da ortaya çıkan en erken buluntular MÖ 6’ncı bin yıla tarihleniyorsa da limana yakın konumlandığı düşünülen prehistorik katmanlar günümüzde bataklık içinde kaldığından hafriyat yapılamamaktadır.

Patara’nın da içinde bulunduğu Lukka (Likya) ülkesinin Akdeniz gemiciliğindeki varlığı, Bronz Çağı’ndan itibaren yazılı kaynaklardan da bilinir. MÖ 2000 civarına tarihlenen Fenike’deki Byblos kentinde bulunan bir obeliskte, Lukka ya da Lukki isimleri okunabilmiştir. MÖ 15’inci yüzyıla ilişkin Alašiya (Kıbrıs) hükümdarından Mısır hükümdarına yazılmış bir Amarna mektubunda, Likyalıların ağır denizcilik ve ticari faaliyetleri olduğu görülür.

MÖ 14’üncü yüzyıla ilişkin Uluburun batığında ele geçen materyal de Likya kıyılarındaki bu hareketliliği kanıtlamaktadır. Likya tarihi içinde Ksanthos vadisi kentlerinin çok güçlü bir biçimde öne çıkan varlıkları ve Patara’nın da bu vadinin denize açılan kapısı olduğu düşünüldüğünde, Patara Limanı’nın Likya denizciliğinin başat limanı olduğu anlaşılır.

Nitekim 13’üncü yüzyılda Lukka ülkesine kapsamlı bir sefer düzenleyen büyük Hitit Hükümdarı IV. Tuthaliya da seferini Tlos ve Ksanthos üzerinden bu limanda sonlandırmış, galibiyeti için Patara Dağı’nın önünde steller dikip adaklar yapmış ve çok büyük olasılıkla, çok uzun ve şiddetli karasal dönüş yolunu iklimsel nedenlerle de tercih etmeyip ya Lukka ya da Ugarit
gemileriyle denizden Kilikya’ya, oradan da başşehir Hattuşa’ya geçmiş olmalıdır. Çünkü 13’üncü yüzyıl kaynaklarında Ugarit donanmasının Lukka ülkesinde bulunduğu da yazılı transferler da yer alır.

PERSLERİN, LYDİA KRALLIĞI’NI ELE GEÇİRMESİYLE ANADOLU TARİHİNDE YENİ BİR SAYFA AÇILDI

Tepecik’te ele geçen Demir Çağı’nın başlarına ilişkin Mısır’daki Naukratis kenti, Kıbrıs ve Doğu Akdeniz kökenli buluntulara bakıldığında limanın etkileşim ağının genişliği anlaşılır. MÖ 7-6’ncı yüzyıla ilişkin kiklopik sur ile bilhassa kule-ev tipindeki yapı kompleksi, limanın denetim edildiği, denetlendiği ve korunduğuna işaret eden erken mimari örneklerdir. Bu yüzyıllara ilişkin ele geçen seramikler, denizaşırı ticaret ağının Batı Anadolu ve Yunanistan’ı da içerdiğini gösterir. MÖ 546’da Perslerin, Lydia Krallığı’nı ele geçirmesiyle Anadolu tarihinde yeni bir sayfa açılır. MÖ 540’da Harpagos komutasındaki Pers ordusu Likya’yı da ele geçirir. MÖ 480’de Salamis önlerinde Yunanlarla karşı karşıya gelen Pers donanmasına, Likyalılar da 50 gemi ile dayanak verir. Herodotos, Pers donanmasının öne çıkan kumandanları ortasında Kossikas oğlu Kibernis’in de ismini zikreder ki bu kişi tıpkı vakit da o periyodun Ksanthos beyefendisidir. İşte tarihten gelen deneyimleriyle bu Likya gemileri ve mürettebatlarının, Patara Limanı’ndan yola çıktığı konusunda tüm araştırmacılar hemfikirdir.

Bu savaşın galibi olan Yunanlar, ardından Atina öncülüğünde Attika-Delos Deniz Birliği’ni kurarlar. Denizci Likyalılar da bu birliğe MÖ 452-446 yılları ortasında haraç ödemek zorunda kalır. Atina, Sparta ile ortasındaki Peleponnessos Savaşı şimdi başlamışken, Melesandros komutasındaki bir donanmayı yeniden haraç toplaması için Karya ve Likya’ya gönderir.

Ksanthos’un ünlü yazıtlı dikme anıtında da anlatıldığı üzere, Likya’da karaya çıkan Atina donanması askerleri ve kendisi yok edilmiştir. Buradan hareketle bu donanmanın da Patara Limanı’ndan karaya çıktığı varsayılmaktadır. Patara’da, bilhassa Tepecik kazılarında bu periyoda ilişkin çok fazla buluntu ele geçmiş olmasına karşın, böylesine kıymetli tarihi olaylara sahne olan ve askeri hedefle da kullanılan liman ile etrafındaki yapılar hakkında hiçbir bilgimiz yoktur.

Bu bağlamda bir öteki değerli konu da Patara’nın tarih boyunca coğrafyaları kadar yakın bir alaka içinde olduğu Ksanthos’un uydu kenti ya da limanı olmadığıdır. Zira Pers egemenliğindeki Likya kentleri kendi mahallî beyefendileri tarafından yönetiliyordu. Nitekim de Patara’da, MÖ 450-430 ortasında I. Vekhessere ve MÖ 430-410 ortası II. Vekhessere tarafından bastırılan Pttara lejandlı sikkeler, kentin otonom bir idareye sahip olduğunu ispatlar niteliktedir.

MÖ 4’üncü yüzyılda Pers Hükümdarı II. Artakserkses’e karşı tüm Batı Anadolu’yu kaplayan Satrap Ayaklanması’na Likyalılar da katılmış; ayaklanma bastırıldığında ise bölge Karia Satrabı Maussolos’un idaresine geçmiş ve Likya kent beylikleri, MÖ 360’tan itibaren yerini
zaman içinde otonom kentlere bırakmıştır. Maussolos ve ilişkin olduğu Hekatomnidler Hanedanlığı’nın sonraki satrapları devrinde, Patara’da, kenti ve limanı görüp denetim eden Doğucasarı ve Tepecik’te, özgür duran garnizonlar inşa ederek Tepecik’te bir de garnizon yerleşimi oluşturulur. Hekatomnidlerin yönetici, kumandan ve askerleri, merkez Halikarnassos’tan Patara’ya deniz yoluyla ulaşırlar.

Büyük İskender MÖ 334/333 kışında Ksanthos (Eşen) vadisi üzerinde Likya’ya girdiğinde, Likya kentleri ona savaşmadan teslim olmalarına karşın, Patara’daki Hekotomnidler garnizonu ile İskender’in askerleri ortasında bir savaş çıktığı Tepecik hafriyatları sonucunda anlaşılmıştır. İskender için Patara Limanı’nın ne derece kıymetli olduğunu, Ael.var.hist I 25,11-12’deki anlatım gösterir. Buna nazaran İskender, Atinalı amiral Phokion’a, kendi faydası için içlerinden bir adedinin gelirlerini alabileceği dört kent ismi vermiştir ki bunlardan biri Patara’dır.

Bu durum Martin Zimmermann tarafından, Patara’nın bir emporion yani memleketler arası pazar olduğu halinde yorumlanır. Onun vefatından sonra ardılları ortasında başlayan Diadochoslar uğraşında Patara Limanı, Helenistik periyodun tamamında Güney Anadolu kıyılarındaki en kıymetli liman ve donanma üssü olarak başat bir rol oynar.

Ardıllardan Antigonos Monophtalmos’un bir amirali MÖ 312’de Patara Limanı üzerinden taarruzlar yürütür, oğlu Demetrios Poliorketes MÖ 306’da Rodos seferine Patara’dan çıkar. Patara’yı donanma üssü olarak kullanan bu baba-oğul devrinde Hekatomnidler tarafından yapılan özgür burçlar, surla birbirlerine bağlanarak kent ve liman muhafazası güçlendirilmiştir.

MISIR HÜKÜMDARI II. PTOLEMAİOS, PATARA’NIN İSMİNİ ARSİNOE’YE ÇEVİRDİ

Aynı süreçte kendisine egemenlik alanı olarak Mısır’ı seçen I. Ptolemaios ise, MÖ 309’dan itibaren Patara Limanı üzerinden girdiği Likya’yı ele geçirme gayretine başlar. Patara ile Mısır ortasında yüzlerce yıldan bu yana var olan bağlar öylesine güçlüdür ki Likya’nın artık tümüyle hükümranı olan Mısır Hükümdarı II. Ptolemaios, Patara’nın ismini kız kardeşi ve eşinin ismi Arsinoe’ye çevirir ve kent bilhassa papirüslerdeki denizcilikle ilgili metinlerde yaklaşık bir asır bu isimle anılır. Strabon, bu değişikliği, Patara Limanı’nda yapılan bir tamirat ya da genişletme ile ilişkilendirir.

Aynı süreçte kendisine egemenlik alanı olarak Mısır’ı seçen I. Ptolemaios ise, MÖ 309’dan itibaren Patara Limanı üzerinden girdiği Likya’yı ele geçirme çabasına başlar. Patara ile Mısır ortasında yüzlerce yıldan bu yana var olan bağlantılar öylesine güçlüdür ki Likya’nın artık tümüyle hükümranı olan Mısır Hükümdarı II. Ptolemaios, Patara’nın ismini kız kardeşi ve eşinin ismi Arsinoe’ye çevirir ve kent bilhassa papirüslerdeki denizcilikle ilgili metinlerde yaklaşık bir asır bu isimle anılır. Strabon, bu değişikliği, Patara Limanı’nda yapılan bir tamir ya da genişletme ile ilişkilendirir.

Ptolemaiosların bilhassa Patara Limanı’nı korumak, vergi sistemlerini garanti altına almak için Tepecik’te evvelden de Hekatomnidlerin garnizonunun bulunduğu alana yaptıkları yeni garnizon tümüyle kazılmış ve son derece kıymetli bulgulara ulaşılmıştır. Kuşkusuz, Ptolemaios donanmasının bir kısmı da onların egemenlik sürecinde Patara Limanı’nda bulunmaktaydı. İskender’in generallerinden I. Seleukos tarafından kurulan Antakya merkezli Seleukosların hükümdarı III. Antiochos, Mısır sarayındaki iç güçsüzlüğü fırsat bilerek Ptolemaiosların elindeki topraklara karşı harekete geçti. MÖ 197’de tüm Likya yarımadasını ele geçiren III. Antiochos’un donanması ile geldiği yer de Patara Limanı’ydı. Onun batıya hakikat genişleme dileğinin, karşısına Akdeniz’in yükselen gücü Roma’yı çıkartması ile başlayan süreç, büyük bir coğrafyada istikrarları büsbütün değiştirecekti. Seleukoslar donanmasının Patara’daki gücünün Roma ve müttefiki Rodos için büyük bir tehdit oluşturması, onların limana ve kente birkaç defa akın yapmasına neden olmuş, lakin başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Bu bağlamda Livius tarafından aktarılan ve MÖ 190’daki Roma ve müttefiklerinin kazandığı Magnesia Savaşı öncesinde Samos adasında konuşulanlar kıymetlidir. Bu konuşmada Rodoslu Epikrates, evvel Likya’nın başşehri Patara’ya gemilerin gönderilmesini, III. Antiochos’la savaşabilmek için evvel Likya kıyısının bu biçimde tehlikesiz bir duruma geleceğini söyler. Yani Patara’yı alan, Likya’yı da kazanmış olacaktır. Bu tarihi anlatımla Patara’nın Helenistik Dönem’deki kıymeti açıkça görülebilir.

ROMA, PATARA VE LİKYA’YI RODOS EGEMENLİĞİNE VERDİ

Akdeniz’in tek büyük gücü haline gelen Roma, Rodos ile birlikte Magnesia Savaşı sonrasında Patara Limanı’nda konumlanan Seleukoslara ilişkin 50 adet savaş gemisini yakarak bu krallığa son darbeyi de vurmuş oldu. Roma, Patara ve Likya’yı Rodos egemenliğine vermiş olmasına karşın, süreçte yaşanan askeri ve idari kahırlar nedeniyle MÖ 167 yılında Likya’yı Rodos’tan alarak tekrar bağımsızlığına kavuşturdu. Bu tarih, MÖ 2’nci bin yıldan itibaren varlığı bilinen Likyalıların ‘birlik’ niyetinin, MÖ 182 tarihli bir yazıtta birinci kere ismiyle yer almasına karşın, tarihte resmiyet kazandığı yıl olarak kabul edilir. Bu tarihten itibaren Patara ve Likya epeyce sakin bir biçimde kendi kentsel ve ekonomik gelişimlerini sürdürdükleri bir periyoda girdi. Lakin MÖ 2’nci yüzyılda Pontos Hükümdarı VI. Mithridates tarafından başlatılan uzun ve yıkıcı savaşlardan onlar da etkilendiler. MÖ 88’de Rodos kuşatmasında başarısızlığa uğrayan kral, Patara’ya dönerek gemileriyle Rodos’a dayanak veren bu kenti de kuşattı. Likya’nın donanma merkezinin Patara Limanı olduğunu gösteren ve Patara’da bulunan bir yazıtta, bu donanmanın başkomutanının da Pataralı Krinolaos olduğu anlaşılır. MÖ 66’da Pompeius tarafından ağır bir hezimete uğratılan Mithridates’in vefatından kısa bir müddet sonra, Patara bu kere de Caesar’ın (Sezar) katilleri Brutus ve Cassius’un geldiği yer olur. Burada Likya Birliği donanmasının kendilerine teslim edilmesine yönelik zorla bir muahede yapılsa da uygulamaya konulmaz.

Caesar’a olan bağlılığını, Roma İmparatorluğu’nun kurucusu Augustus ile de devam ettiren Patara, kendisi için büyük gelişmeleri beraberinde getiren Pax Romana periyoduna girmiş oldu. Patara Limanı’nın Doğu Akdeniz’de binlerce yıldır var olan siyaset, askeri hareketlilik, ticaret ve ayrıyeten Apollon Kehanet Merkezi bağlamındaki vazgeçilmez değeri, kenti MS 43’te İmparator Claudius tarafından oluştu rulan Likya Eyaleti’nin de başşehri statüsüne getirir.

Eyaletleşmenin en somut delili olan ve eyaletin birinci valisinin isminin geçtiği ünlü Patara Yol Anıtı, kentin ana girişi olan liman agorasına dikilir. Bu anıt sayesinde limana inen herkes, eyalet sonları içinde kalan tüm kentlerin uzaklığını ve rotasını öğrenebiliyordu.

Bugün Patara’da liman ve halici kuşatan surlar ve kiliseler hariç yapıların çabucak hepsi Roma İmparatorluk periyoduna aittir. Direkt limanla temaslı olan yapıların birincisi, İmparator Nero tarafından MS 64/65 yılında yaptırılan deniz feneridir. Bir itibar yapısı olan ve liman halicinin çıkışında konumlanan bu fenerin yazıtında ‘denizcilerin selameti’ için yaptırıldığı muharrir.

ANTİK DÜNYANIN EN DEĞERLİ ÜÇ APOLLON KEHANET MERKEZİNDEN BİRİ

Bir başka imparator yapısı ise, MS 130’da eşi Sabina ile buraya gelen Hadrian’ın yaptırdığı horreadır (ambar). Liman hamamı Flaviuslar Dönemi’nde inşa edilir ve yorgun denizcileri birinci karşılayan yapılardan biridir.

Traian devrinde kent merkezini iç limana bağlayan caddede tekrar yapılanma ve düzenlemeler yapılır. MS 141-142 yıllarında Likya’ya çok büyük ziyana yol açan zelzele sonrasında, Rhodiapolisli hayırsever Opramoas tarafından Patara’ya iç limanın güney kıyısında bir stoa bağışlanır. MS 2’nci yüzyılın sonlarında inşa edilen Liman Tapınağı ile Merkez Hamamı da hem iç limana çok yakın pozisyonlarıyla hem de kentin gelişkin ekonomik seviyesini göstermeleri açısından dikkat çeker. Bu bağlamda vurgulanması gereken bir öteki kıymetli konu ise; antik dünyanın en kıymetli üç Apollon kehanet merkezinden biri olan kutsal alan ve tapınaklarının, kuruldukları andan itibaren iç limanın kuzeyindeki küçük bir koyun kenarında konumlanmış olmasıdır. Bugün Hac Kilisesi’nin altında bataklıkta kalan ve her yıl binlerce kişinin ziyaret ettiği bu alana hem denizden hem de karadan ulaşılabiliyordu.

Roma İmparatorluğu sonrasında da Orta Çağ’ın sonuna kadar Patara’nın Likya ve Akdeniz’in başat limanlarından biri olarak kaldığını gösteren ispatlar bulunur. Aziz Leo ve Aziz Paregorius ile denizcilerin de koruyucusu olan Aziz Nikolaos’un kenti olarak erken periyot Hristiyanlığı içinde özel bir yere sahip olan Patara, 537 yılında Papa Silverius’un Roma’dan kaçtığı ya da sürgüne gönderildiği yer olmuştur.

562’de Paulos Silentarios’un Ayasofya’ya Övgü’sünde Patara Limanı’ndan gönderilen eserlerden olan servi/sedir ağaçlarından da kelam edilir. Burcu Ceylan ve T. Michael Duggan’ın çalışmalarını refere edersek; 672 yılında Arap donanması kışı Likya’da geçirdiğinde, kullandığı ana liman da kuşkusuz Patara’dır. Tüm Doğu Akdeniz kıyılarında çok olumsuz değişimlere neden olan Arap akınlarından Patara kentinin de etkilenmiş olduğunu, olasılıkla 8’inci yüzyıl içinde yazılmış olan Vita per Michaelem’de Patara’dan bir köy olarak bahsedilmesinden anlıyoruz. Lakin bu tanımlamada, 542 yılından başlayan ve yaklaşık iki asır süren veba salgının da tesiri olmalıdır.

Zira 723/724 yılı için, Kudüs’e giden Wessex hükümdarının oğlu Willibald’ın birlikte olduğu öbür hacılarla birlikte kışı Patara’da geçirdiği aktarılır; bu da doğu rotalarının vazgeçilmezi olan limanın hala kullanıldığı ve kentin bu güç yüzyıllardan sonra kendini yine toparlamış olduğu manasına gelir.

10’uncu yüzyılda Yeni Roma İmparatorluğu’nun Kibyraiton Thema’sı içinde yer alan Patara, yüzlerce yıllık geleneği olan deniz üssü özelliğini korur. IV. Romanos Diogenes’in 1069 tarihli bir mektubunda, Metropolitler ortasında Patara Piskoposu Georgios’un da ismi okunur. I. Haçlı Seferi ile fethedilen Kudüs’e İngiltere’den giden birinci hacı olarak kabul edilen Seawulf’un, 1102’de Patara Limanı’na geldiği kaydedilmiştir.

Liman, 1117 yılında İdrisi’nin coğrafya üzerine çalışmalarında ve III. Haçlı Seferi kayıtlarında da yer alır. 12’nci yüzyılda, yani Komnenos Hanedanı sürecinde iç limanın güneyindeki alan çift surla kuşatılarak bir Orta Çağ yerleşimine dönüşen kent ve liman muhafaza altına alınır. Çünkü bu yüzyılın sonlarında Yeni Roma’nın Likya kıyılarında artık karar süremediği, Finike’den Patara’ya kadar olan şeridin korsanların elinde olduğunu bildiren kaynaklardan anlaşılıyor.

GÜNLERCE SÜREN BÜYÜK RODOS ZELZELESİ TSUNAMİYE NEDEN OLDU

Bu süreç tıpkı vakitte en geç 1199 yılında Kibyraiton Theması’nın feshedilmesiyle birlikte Patara’nın da Türk Selçuklu idaresine geçiş vaktidir. 12/13’üncü yüzyıllara tarihlenen Orta Çağ surlarının birtakım mimari özellikleri ve Liman Tapınağı önüne inşa edilen küçük hamam yapısı, burada artık bir Türk nüfusun da yaşadığının göstergesidir.

Kent Bazilikası’nda bu periyoda tarihlenen çok sayıda ithal Ege seramiği bulunması, araştırmacılar tarafından kentte bir evvelki yüzyıla nazaran daha üst seviye bir refah düzeyinin göstergesi olarak yorumlanır. 1303 yılında tüm Doğu Akdeniz’i etkileyen ve tsunamilere neden olan büyük sarsıntı ile bilhassa 1357’de Rodos’ta başlayan veba salgınından Patara da etkilenmiş olmalıdır.

Bu bağlamda limanın büsbütün kapanmadığı lakin kullanılmasında zahmetlerle karşılaşıldığı istikametinde görüşler de vardır. Sir John Mandeville, 14’üncü yüzyılda Latin hacıların Küdüs yolunda Kos, Rhodos, Patara ve Myra’yı ziyaret ettiklerini müellif. Tekrar Leontis Makharias’a nazaran; Kıbrıs’tan gelen Lusignan donanması 1362’de Myra’dan sonra Patara’yı da yağmalamıştı. Birtakım araştırmacılar, 1478’de Cem Sultan kontrolündeki Osmanlı heyetinin Rodos şövalyeleri ile yaptığı görüşmelerin Patara’da gerçekleştiğini yazmışlardır. 1481 yılındaki bir tsunamiye de neden olan ve günlerce süren büyük Rodos zelzelesinin, bilhassa jeolojik irdelemeler sonucunda deniz fenerinin de yıkım tarihi olduğu öngörülmüştür.

1521/1526 tarihli Piri Reis’in Kitab-ı Bahriye’sinde ise Patara ismi yer almaz; lakin T. Michael Duggan, Piri Reis haritasında Patara lokasyonunda deniz fenerinin gösterildiğini ileri sürer. Bu nedenle tıpkı çalışmada Duggan, Patara deniz fenerinin bir tsunamiye neden olan 1609 zelzelesinde yıkıldığı sonucuna varır. Bu irdelemelerden Patara Limanı’nın en geç 14-15’inci yüzyıllarda artık fonksiyon göremeyecek kadar kapandığını, lakin insan hayatının bir mühlet daha devam ettiğini söyleyebiliyoruz. Zira hem 1576 yılında Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin baş sekreteri Theodase Zygomolos’un misyonu gereği gittiği yerler ortasında Patara da yer alır, hem de 1657 yılında ölen Katip Çelebi tarafından ziyaret edildiği bilinir. Patara’yı kışlık olarak kullanan göçer hayat ise günümüze kadar sürer. Patara antik kenti, limanın mevcudiyeti ile var olur ve tekrar limanının bu ‘yavaş ölümü’ ile tarih içindeki yeri son bulur.

* Prof. Dr. Havva İşkan Piri Reis Üniversitesi, Denizcilik Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi