İyilik ve kötülüğün izinde

Yaşamda her şey içinde zıddını barındırır. Bu durum cihanın diyalektik bir kuralıdır. Her şey aksisi ile doğar, hengame eder ve ömrünü sürdürür. Yaşama dair her şeyin özeti sayılabilecek manalı bir kelam vardır: “zehir dozdadır”. Dozunu ve sonunu aşan her şeyin zıddınına dönüşme potansiyeli vardır. Örnek; bal dünyanın en yararlı besinlerinden biridir lakin ölçüsüz tüketildiğinde insanı zehirler. Zehir ise ölçüsünde kullanıldığında tıp ve sıhhat kesiminde bir çok hastalığın tedavisinde kullanılan bir unsurdur. Hayata düz bir mantıkla bakan bir insan için şaşırtan ve paradoksal bir durum üzere gözükür bu realite.

Aslında düzgünlük ve kötülük kavramları ortasında da böylesine çelişik üzere görünen bir ilgi durumu vardır. Bana nazaran mutlak uygunluk yada mutlak kötülük yoktur. Esasen insan özünde düzgün de değildir berbat de değildir. Güzellik yada berbatlığı barındıran yada besleyen çevresel faktörler yahut toplumsal bağlantılardır de demiyeceğim. Zira bu kavramlar böylesine sığ açıklamalarla izah edilemeyecek kadar karmaşık ve komplike kavramlardır. Fakat şunu net bir halde söyleyebilirim: Madem ki insanın ontolojik realitesini dayandırdığını tez ettiği mutlak bir uygunluk varsa, neden son yüz yıldır, bin yıldır yada beş bin yıldır düzgünlük kavramı dünyanın her hangi bir yerinde egemenliğini kavi kılmamıştır? Neden kötülük her vakit hâkim olmuştur.

Son yüz yıldır insanın tabiata, ekosisteme verdiği ziyan ondan evvelki onbinlerce yılda verdiği ziyandan kat be kat fazladır. Tabiattaki hiçbir tıp direkt yada dolaylı olarak tabiata yada başka canlılara ziyan vermek için özel bir uğraş içinde değildir, bilakis her tıp, ekosistemin varlığını ve devamlılığını sürdürmesi için vazgeçilmez bir ögedir. Bu döngüdeki ahenk ve istikrarın birer kesimidir.

Bana nazaran insan zihninde ve ruhunda hem kötülük hem de uygunluğun nüvelerini barındırır. Hangisinin öne çıkacağı büsbütün kaidelere ve konjonktüre bağlıdır. İnsan bu iki kavrama da külliyen pragmatik bir tavır ile yaklaşır.

Tarih boyunca binlerce filozof, peygamber, güzellik elçisi yeterlilik misyonu üstlenerek insanlara doğruyu göstermek ve yeterliliğe davet etmek için dünyaya geldi gitti lakin hiç biri başarılı olamadı. Zira insan egosu bütün bu öğüt ve davetlerin önünde büyük bir bariyer oluşturur. Ego insanın celladıdır. Şayet egon üstün gelirse Adolf Hitler’e dönüşürsün şayet egonu öldürürsen Albert Einstein olabilirsin.

Hristiyanlık ve İslam dinleri de birinci ortaya çıktıklarında insanı uygunluğa, doğruluğa, adalete davet etmiş olup eşitlik ve özgürlük vaad etmiştir. Lakin ne vakit ki bu inançlar iktidar ve devlet gücünü ele geçirmişlerse birinci ortaya çıktıklarında üstlendikleri misyonun aksisi bir konum almışlardır. Avrupa’nın yüzlerce yıl süren karanlık çağı ile Müslümanlar’ın ta halifeler periyodundan başlayıp günümüze kadar süren mezhep hengameleri bu dinlerin güç ve iktidarı ele geçirdikten sonra nasıl bir biçim ve muhteviyat kazandıklarının net göstergeleridir.

Bundan dolayıdır ki gelişmiş demokratik ülkeler yüzlerce yıl süren bu acı deneyimlerden sonra düzgünlük yada kötülük kavramlarını istismara açık olabilecek, gücü ve iktidarı elinde bulunduranların istedikleri üzere evirip çevirecekleri bir durumdan çıkarıp iki kavramın net bir halde birbirinden ayrılmasını sağlayan demokratik kurumlar ve hukuk sistemleri oluşturmuşlardır. Yani özetle bu olguları toplumun genel çıkarlarını gözeterek bireylerin niyetlerine bırakmamışlardır. Odağında adaletin olduğu, demokratik kurumlarla denetlenen hukuk sistemini hükümran kılarak Berlin’deki hükümdarın da haddini bilmesini, fakir değirmencinin de kendini teminatta hissetmesini sağlayan bir nizam kurmuşlardır.

Sonuç olarak geri kalmış toplumlar yazgılarını ve geleceklerini metafizik güçlerin ve inanılmaz bir kutsiyet atfettikleri devletlerinin insafına bıraktıkları için hiçbir vakit huzur ve mutluluğu(iyiliği) yakalayamamışlardır. Her vakit düzgünlük ve kötülük ikileminin yarattığı girdapda debelenip, hayatın aslında bütün insanlara sunduğu nimetleri ıskalamışlardır. Gelişmiş toplumlarda işi yazgıya ve talihe bırakmadan yöneticinin haddini bildiği toplumunda hak ve hukukundan haberdar olduğu bir sistem kurmuşlardır.

Yani yöneticiler yada yurttaşlar âlâ oldukları yani berbat olmadıkları için değil âlâ olmak zorunda oldukları için yeterlidir. Zira toplumun kahir ekseriyetinin genel çıkarına uygun olan ve azınlığın(yöneticiler ve hâkim sınıfların) daha az çıkarına uygun olan şeydir güzellik bunun aykırısı de kötülüktür. Şayet güzelliğin yada berbatlığın genel geçer bir tarifi varsa o da bu olabilir.