İliç faciasının 1. yılı: Liç kaymasının sorumluları aranıyor

İliç Çöpler Madeni’nde meydana gelen liç kayması sonucu 9 emekçinin göçük altında kaldığı facianın üzerinden bir yıl geçti. 13 Şubat 2024 yılında gerçekleşen liç kayması pek çok tartışmayı da beraberinde getirdi.

TOPRAKTAN ALINAN NUMUNELERDE AKSİLİĞE RASTLANMADIĞI AÇIKLANDI

İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya alanda hacmi 10 milyon metreküp olarak hesaplanan bir kütlenin kaydığını, Güç ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar ise su ve topraktan alınan numunelerde rastgele bir aksiliğe rastlanmadığını söyledi. Bağımsız Maden-İş avukatı Mürsel Ünder ise faciadan sonraki birinci yedi gün içinde ziyan tespiti için su, toprak ve havadan alınması gereken numunelerin ilgili bireylerce uygun formda alınmadığını, bunun da belgenin gidişatına yapılan siyasi bir müdahale manasına geldiğini belirtti.

ŞİRKET PERSONEL ALIMI İÇİN İLAN AÇTI

Arama çalışmaları kaymayla birlikte başlasa da toprak altında kalan 9 çalışandan birincisine 53 gün son çalışana ise 116 gün sonra ulaşıldı. Yakınlarını göçük altında kaybeden aileler bekleyişleri boyunca “En azından adaletin sağlandığını görmek içimizi soğutur” dedi. Arama çalışmaları devam ederken Anagold yetkilileri, tartışılan birçok karara ve açıklamaya imza attı. Şirket, emekçiler göçük altındayken ‘insanları önemseyen şirket’ duyurusuyla emekçi alımı ilanı açtı.

İLK UZMAN RAPORU: ANAGOLD TÜRKİYE YETKİLİSİ ‘KUSURSUZ’

Liç yığını altındaki emekçileri arama çalışmaları devam ederken 27 Mayıs 2024 tarihinde faciaya ait birinci uzman raporu yayımlandı. Raporda Anagold Türkiye yetkilisi hakkında “kusursuz” tespiti yapıldı. Madende misyonlu mühendisler ise “kusurlu” bulundu. Ama yeniden tıpkı raporda ana firma olan Anagold Madencilik “kasten yahut taksirle çevreyi kirletme suçu”ndan asli kusurlu bulundu. Alt patronlar Çiftay A.Ş., Kar-Sa A.Ş., Asil Çöpler A.Ş. ve Asil Keklik A.Ş. hakkında ise “kusursuz” denildi.

Raporda “kusursuz” bulunan Çiftay firmasının, faciadan sonra siyanürlü toprağın taşınması için alana eğitimli işçi yönlendirmesi gerekirken personellere siyanür taşıtmak için kod değişikliği (iş tarifi değişikliği) yaptığı ortaya çıktı.

İKİNCİ UZMAN RAPORU: SİYASİ SORUMLULAR VE BİRÇOK KİŞİ ASLİ KUSURLU BULUNDU

Birinci uzman raporunun bilakis ikinci eksper raporunun değerli bir farkı kelam konusuydu. Rapor, madene kapasite artış müsaadesi devrin Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum’u ve ÇED raporundan imzası olan bakanlık görevlilerini “asli kusurlu” ilan etti. Faciaya sebep olarak bu artış müsaadesi gösterilirken ayrıyeten raporda kazada “kaçınılmazlık” ögesi bulunmadığı da tabir edildi.

Ama birebir rapor, çevresel cürümler açısından, siyanür, kurşun ve başka ağır metallerin etrafa, suya ve toprağa ziyan vermesine ait bir kabahat tespiti yapmıyordu.

CEZASIZLIĞA GİDEN YOL: ÇED KARARI İÇİN EK RAPOR

İkinci raporla “Çevresel Tesir Kıymetlendirme (ÇED) Olumlu Kararı” veren yetkililerin, “asli kusurlu olduğuna ait yargılanması kelam konusu olacak mı” sorusu da yeniliğini koruyordu. Ancak daha evvel hazırlanan iki uzman raporuna rağmen Erzincan Cumhuriyet Başsavcılığı, tekrar rapor hazırlanması için yeni bir eksper heyeti oluşturulmasına karar verdi.

Burada şuna dikkat çekmekte yarar var. Ek rapor çıkmadan evvel Murat Kurum, 2 Temmuz’da tekrar bakan olarak atandı. Bundan sonra da ÇED raporunu pahalandıran yeni bir ek rapor, eksper heyeti tarafından yayımlandı. Yeni uzman raporunda da İliç’e ÇED raporu veren dönemin bakanı Kurum’un sorumluğu yok sayıldı. Ek rapor ikinci eksper raporunun bilakis ÇED raporunu onaylayan kurum ile facia ortasında ilişki olmadığı değerlendirmesinde bulundu. Böylelikle siyasalların yargılanacağı ihtimali ortadan kalkmış oldu.

İDDİANAME: ÇVERE HATALARI BAKIMINDAN EN DÜŞÜK CEZA İSTENİYOR

Tüm bu gelişmelerden sonra ise Erzincan Cumhuriyet Başsavcılığı’nca hazırlanan iddianame tamamlandı. Çalışanların vefatının iddianamede, Türk Ceza Kanunu 85’inci husustan yani “Taksirle birden fazla kişinin vefatına sebebiyet, mevte ve yaralamaya sebebiyet verme” kabahatinden yer alması reaksiyon çekerken, yargılamada cezasızlık siyasetinin devam ettiğine yönelik açıklamalar yapıldı.

Bunlardan biri de Bağımsız İş Sendikası’ndan geldi. Bu ceza talebinin beraat manasına geldiğini paylaşan Bağımsız Maden-İş Sendikası, “Biz ‘olası kastla insan öldürmeye ve yaralamaya sebebiyet verme’ hatasından yargılama yapılmasını talep ediyoruz” değerlendirmesinde bulundu.

Hukuki süreçte kıymetli ayrıntılardan biri de iddianamenin de teğet geçtiği etraf hataları oldu. Uzmanların transferine nazaran, İliç’teki siyanürlü toprağın kaymasıyla bölgedeki canlılık geri dönüşümsüz olarak ziyan gördü. İddianame ise etraf cürümleri bakımından en düşük cezayı istiyor.

Konuyla ilgili yaşanan son tüzel gelişme, TMMOB’un açtığı dava ile ilgili oldu. Madene ait kapasite artışı ve açık ocak genişleme projelerine karşı Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) tarafından açılan davada birinci derece mahkemesinin kararı Danıştay 4. Dairesi tarafından onandı.

5’i tutuklu 43 sanık hakkında 2 yıldan 15’er yıla kadar mahpus cezası istenen facianın birinci duruşması ise 17 Mart 2025’te görülecek.