Geçmişin gölgesinde kırmızı bir defter: ‘Aile sırları ve belleğin peşinde’

Edebiyat, bireyin kimlik arayışı ve geçmişle hesaplaşması üzere mevzular kelam konusu olduğunda, tarih ile kişisel hafızayı iç içe geçiren romanlara özel bir ilgi gösterir. Çağla Ural’ın “Mira’nın Kırmızı Defteri” isimli yapıtı de tam olarak bu noktada duruyor. Muharrir, ferdi travmaların ve tarihi olayların iç içe geçtiği, geçmişin sırlarının bugünü nasıl şekillendirdiğine dair derin bir anlatı sunuyor.

Romanın ana karakteri Zeynep, psikolog olarak akademik hayatını sürdüren genç bir bayandır. Lakin büyükannesinin ani rahatsızlığı ve ona bir anahtar bulması için verdiği ipuçları, Zeynep’in geçmişiyle ilgili pek çok bilinmeyenle yüzleşmesine neden olur. Bu süreçte, büyükannesinin sakladığı kırmızı bir defter, romanın merkezine oturur. Kırmızı defterin sahibinin kimliği ve bu defterin içindeki anlatılar, okuru hem şahsî hem de toplumsal belleğin derinliklerine sürükleyen bir anlatı oluşturur.

Ural’ın anlatısı, bir yandan Zeynep’in geçmişe dair araştırmalarını merkeze alırken, öbür yandan büyükannesinin gençlik yıllarını, aşklarını ve geçmişte yaşanan toplumsal olayları gözler önüne seriyor. Burada müellif, aile tarihinin bireyin psikolojisi üzerindeki tesirini titizlikle işliyor. Zeynep, bu süreçte yalnızca büyükannesinin değil, kendi kimliğinin de gölgede kalmış kesimleriyle yüzleşmek zorunda kalıyor.

Roman, yalnızca şahsî öykülerden oluşmuyor; birebir vakitte Türkiye’nin 20. yüzyıl siyasi ve toplumsal dönüşümlerine de dikkat çekiyor. Bilhassa Varlık Vergisi, Aşkale sürgünleri, Beyoğlu’nda yaşanan değişimler üzere bahisler, romanın tarihî bağlamını derinleştiren ögeler ortasında yer alıyor. Müellif, bu olayları romantik bir anlatının içinde yüzeysel bir halde sunmaktansa, karakterlerin hayatına direkt tesirleri üzerinden ele alıyor. Örneğin, Mira ve Mişon’un yasak aşkı, sırf ferdî bir dram değil, birebir vakitte toplumsal ayrımcılığın bir yansıması olarak sunuluyor. Mira’nın ailesi, devletin uyguladığı ekonomik ve siyasi baskılar yüzünden dağılıyor, aşkı yarım kalıyor ve okur bir manada bu toplumsal travmanın ferdî hayatlara nasıl istikamet verdiğini gözlemleme fırsatı buluyor.

Çağla Ural, anlatısında karakterlerini incelikle işliyor. Zeynep’in içsel çatışmaları, anneannesi Şahika’nın geçmişiyle olan bağları ve Mira’nın kırmızı defterine yazdığı satırlar, çok katmanlı bir anlatı sunuyor. Bilhassa Zeynep’in psikolog olmasına rağmen kendi hayatındaki çelişkilerle yüzleşmekte zorlanması, romanın en güçlü yanlarından biri. Muharrir, Zeynep’in kendisini tahlil etme sürecini başarılı bir halde işleyerek, karakterin inandırıcılığını artırıyor. Bunun yanı sıra, Şahika karakteri, hem güçlü hem de kusurlarıyla yüzleşmiş bir figür olarak romanın en dikkat cazibeli öğelerinden biri. Onun geçmişindeki aşklar, hayal kırıklıkları ve toplumsal baskılar karşısındaki halleri, bir kuşağın tanıklığını içeren değerli ayrıntılarla aktarılmış. Muharririn bilhassa Beyoğlu’nun eski vakitlerine dair yaptığı ayrıntılı tasvirler, yeri adeta yaşayan bir karakter haline getiriyor.

Romanın anlatım lisanı, duygusal derinliği yüksek, lakin tıpkı vakitte akıcı ve sürükleyici bir yapıya sahip. Ural, lisanı süslemeye çalışmadan, lakin okuru sıkmadan, akıcı bir üslup kullanıyor. Kitap boyunca kullanılan vakitler ortasındaki geçişler de epeyce başarılı. Günümüzden geçmişe yapılan sıçramalar, bilhassa Mira’nın günlüğü aracılığıyla verilen geri dönüşler, hem temposu yüksek hem de okurun ilgisini daima canlı tutan bir kurgusal yapı oluşturuyor. Bununla birlikte, birtakım kısımlarda gereksiz ayrıntılara girildiği ve vakit zaman yan karakterlerin gelişimine gereğince odaklanılmadığı eleştirilebilir. Zeynep’in iç dünyası ve büyükannesiyle olan bağlantısı epey başarılı işlenirken, birtakım yan karakterlerin kıssaya sadece yüzeysel katkı sağladığını söylemek mümkün. Örneğin, Zeynep’in eşi Murat ile yaşadığı sorunlar kitabın genel yapısına katkı sağlasa da, bu bağlantıdaki tahlil süreci daha derinlemesine işlenebilirdi.

MELANKOLİ VE UMUT ORTASINDA BİR YOLCULUK

Mira’nın Kırmızı Defteri, geçmişin sırları ve bireyin kendi kimliğini bulma sürecini güçlü bir anlatımla birleştiren, etkileyici bir roman. Kitap, yalnızca nostaljik bir geçmiş anlatısı değil; birebir vakitte toplumsal hafızanın bireyin hayatına nasıl taraf verdiğini de gösteren kıymetli bir eser. Yeşim Çağla Ural, okuyucuya melankolik ancak umut dolu bir öykü sunarken, birebir vakitte “Hikâyelerimizi biz mi yazıyoruz, yoksa geçmişimiz mi onları şekillendiriyor?” sorusunu sorduruyor.

Romanın, bilhassa şahsî tarih, aile geçmişi, bayan karakterlerin güçlü anlatıları ve toplumsal dönüşümlerin birey üzerindeki tesirleri üzere bahislere ilgi duyan okurlar için tatmin edici bir okuma tecrübesi sunduğunu söylemek mümkün. Bununla birlikte, yer yer daha fazla derinlik kazandırılabilecek yan öyküler ve kimi kısımlardaki ayrıntı fazlalığı, kitabın kusurları ortasında yer alıyor. Lakin tüm bunlara karşın, “Mira’nın Kırmızı Defteri”, bir bayanın geçmişle ve kendisiyle olan hesaplaşmasını anlamak isteyen herkes için okunmaya paha bir eser.