Enzo Traverso: Post-faşist hareketler küresel elitin meşru muhatapları haline geldi

Marksizm, totalitarizm, ihtilal ve çağdaş tarih üzerine kitaplar kaleme alan İtalyan düşünür Enzo Traverso’nun “Faşizmin Yeni Yüzleri” kitabı okurlarla buluştu. Detay Yayınları tarafından basılan kitap, Avrupa’daki yükselen sağ hareketlere mercek tutuyor. Post-faşist kavramı tartışmasını odağına alan Traverso’nun yapıtı, Türkiye’deki siyasetin dinamiklerine dair de ufuk açıcı tahliller sunuyor…

Faşizmin Yeni Yüzleri kitabınızda sıkça tartıştığınız post-faşizm kavramını nasıl özetlersiniz?

Post-faşizm; faşizm, liberalizm yahut sosyalizm kavramları kadar güçlü bir kavram değil. Post-faşizm, geçişsel bir olguyu yakalamaya çalışan bir kavram, nispeten yeni olan fakat şimdi tamamlanmamış bir şeydir. Post-faşizmi klasik faşizmden ayıran kronolojik bir uzaklık var. Yükselen radikal sağ hareketlerin neredeyse tamamı, klasik faşizmin mirasını sahiplenmezler. Kendilerini faşist olarak tanımlamazlar. İtalya’daki Fratelli d’Italia (İtalya’nın Kardeşleri) üzere birtakım hareketler de buna dahil. İtalya’nın mevcut başbakanı pozisyonundaki ve net faşist köklere sahip bir hareketten gelen Giorgia Meloni bile kendisini faşist olarak tanımlamıyor. Kendini bir anti-faşist olarak da tanımlamıyor. Fakat bu yeni radikal sağ hareketler, faşizmi demokrasiden ayıran klâsik hudutları da sorgulatıyor. Biz, faşizmi demokrasinin aykırısı olarak düşünmeye alışkınız. Faşizm, demokrasiyi yok etmeye çalışır. Lakin, bu defa yeni bir şeyle karşı karşıyayız… Demokrasi için açıkça bir tehdit olan lakin demokrasi içinde hareket eden ve demokrasiyi içeriden sorgulatan hareketler. Bence bu Türkiye’deki Erdoğan için de geçerli. Bu durum global bir olgunun farklı boyutlarından biri.

Yeniden ABD Başkanı seçilen Donald Trump’ın yemin merasiminde önde gelen global teknoloji şirketlerinin sahiplerini de gördük. Radikal sağ, post-faşist hareketler ve teknoloji oligarkları ortasındaki bağ nedir?

Bu çok değerli bir soru. Ben post-faşizm kavramını 10 yıl evvel oluşturduğumda radikal sağ hareketler siyaset sahnesinin dışında kalmışlardı. Donald Trump da öyleydi. Kurulu nizamın adayı 8 yıl evvel Donald Trump değildi, daha çok Hillary Clinton’dı. 10 yıl evvel kimse Giorgia Meloni’yi İtalya’da hükümetin başında göreceğini düşünemezdi. 8 yıl evvel Fransa’daki Marine Le Pen, Avrupa Birliği kurumları tarafından güvenilmez olarak görülüyordu. Münasebetiyle, bu hareketler hala tuhaf bir olgu olarak görülüyordu. Milliyetçi, otoriter, popülist hareketler, neoliberalizme karşı çok geniş bir halk öfkesini kendi çizgilerine kanalize etmeyi başarmıştı. Bolsonaro, Brezilya’da benzeri bir olguydu. Bugün durum büsbütün farklı. Zira bugün, bu radikal sağ ve post-faşist hareketler global seçkinin legal muhatapları haline geldi. ABD’de Elon Musk ve Donald Trump ortasındaki ittifak, bu değişimin bir aynasıdır. Bu çok değerli bir değişiklik! Bugün, batının en güçlü ülkesinin mali ve ekonomik seçkinleri, bir post-faşist harekete katıldı. Bu tarihi değişimin sonucunu varsayım etmek çok güç, fakat bu global bir eğilim ve en berbatına hazırlıklı olmalıyız.

Trump’ın zaferini nasıl açıklayabiliriz?

Bu zafer, Trump’ın muvaffakiyetinden çok, Demokrat Parti’nin tarihi mağlubiyetiyle açıklanabilir. Trump birtakım yeni seçmen bölümlerini kazandı, fakat Demokratlar dramatik bir formda dayanak kaybetti. Bilhassa de emekçi sınıfı içinde… Beşerler ekonomik seviyede, enflasyonda, ömür şartlarında hayal kırıklığına uğramış bir liderliği desteklemek yerine, Trump ile yürümeye hazır hale geldi. Personel sınıfının ömrü ABD’de giderek zorlaştı. Gazze’de yaşananlar da insanları etkiledi.

Tam da bu noktada şunu sormak istiyorum; Gazze’de yaşananlar için İsrail’e reaksiyon gösterenler de Batı’da marjinalleştiriliyor. İsrail’in bir dokunulmazlığı var üzere. Sol siyaset, İsrail ve Gazze hakkında ne yapmalı?

Trump, Joe Biden’ın İsrail’e kayıtsız kuralsız dayanak siyasetini devam ettirecek. Bu açıdan, niteliksel bir değişim olacağını sanmıyorum. Tahminen de bunu kendi şekliyle yapacaktır. Biden üzere Netanyahu tarafından aşağılanmayı kabul etmeyecektir. Trump idaresinin Batı Şeria’nın sömürgeleştirilmesini açıkça desteklediğini ve teşvik ettiğini görüyoruz. Bence, solun global ölçekteki sorumluluğu, bu soykırıma karşı kitlesel bir muhalefet örgütlemekte yatıyor. Global ölçekte hegemonyaya, hükümetlerin ve ana akım medyanın resmi konumuna karşı bir muhalefet… Sıradan insanların düşündüğü ve hissettiği ile hükümetlerin ve ana akım medyanın söylediği şeyler ortasında dramatik bir uçurum var. Her gün palavra söylüyorlar. Sol, bu düzmece söyleme karşı savaşmalıdır. Açıkça sorgulanması gereken şey, bu soykırımı 7 Ekim’deki kurbanlar ismine yapılan bir öz savunma savaşı olarak tasvir eden resmi söylemdir.

Anti-semitizm ve İslamofobi kavramı ortasındaki münasebet nedir?

Anti-semitizm kavramının berbata kullanımını açıkça kınamalı ve gayret etmeliyiz. Zira Filistin davasına verilen her türlü takviye, İsrail devletinin ve siyasetlerinin eleştirisi, anti-semitik olarak mahkûm ediliyor. Bu kabul edilemez politikayı kınamalıyız. Bilhassa Avrupa’da bu yapılmazsa sol hareketler yeni bir yol bulamaz. Irkçılığa ve yabancı düşmanlığına karşı uğraş, İslamofobi’ye karşı çaba manasına gelmeden bir alternatif oluşturamaz. Zira Batı dünyasında günümüzde ırkçılığın ve yabancı düşmanlığının ana biçimi anti-semitizm değil, daha çok İslamofobi’dir.

Peki, Trump, Orbán, Meloni, Erdoğan üzere sık sık sağ popülist telaffuz kullanan önderlere nasıl yaklaşmalı?

Önemli olan popülizmin siyasi bir şekil olması. Popülizm, bu siyasi rejimlerin özü değil. Yani popülizm, ekseriyetle global seçkinler tarafından, düşmanlarını tasvir etmek için icat edilen bir kategori. Popülizm kavramı, sıradan insanlara, alt ve emekçi sınıflarına karşı muhakkak bir aşağılama hali ortaya koyuyor. Bu yüzden, popülizm kavramına karşı kuşkucuyum. Fakat olağan ki şayet popülizm, demagoji, dürüst insanları yozlaşmış seçkinlere karşı kışkırtan retorik manasına geliyorsa o vakit Erdoğan da popülist retorik geleneğine ilişkin. Fakat bu retoriğin ötesine geçmeliyiz. Türkiye’deki Kürt sorunu, popülizm kategorisiyle ele alınamayacak değerli bir husus.

Radikal sağın mevcut yükselişi göz önüne alındığında, bizi nasıl bir gelecek bekliyor? Avrupa’nın 1940’ları tekrar yaşama mümkünlüğü nedir?

Önemli olan demokrasiyi bu otoriter post-faşist dalgaya karşı nasıl savunacağımızdır. 21. yüzyılda faşizmin yeni yüzlerine karşı yeni, özgün ve yatay bir demokrasi inşa etmeliyiz. Kurumların savunulması bir tahlil değil. ABD’ye bakın, Trump milyarderlerin desteğiyle seçimleri kazandı. O milyarderler idaresinin bir üyesi oldu. Bu, faşizme karşı savunduğumuz demokrasi çeşidi değil.

Halkla ilgiler faaliyeti yine siyasetin temel bir boyutu haline mi geldi? Ayrıyeten kitabınızda kimlik siyaseti ile sol ortasındaki bağa de mercek tutuyorsunuz. Bu mevzuda ne düşünüyorsunuz?

Soğuk Savaş’ın ve 20. yüzyılın sonundan sonra komünizm, toplumsal demokrasi, anarşizm üzere paradigmaların başarısız olduğu yeni bir periyoda girdik. Geçmişten miras kalan bu politik ve stratejik paradigmalar, 21. yüzyıl için yeni bir radikal sol inşa etmede çok tesirli değil. Yeni bir şey icat etmeliyiz. Bu açıdan, bence 21. yüzyılın birinci on yılının başarılarından biri, siyasi kimliğimizin kesişimselliğinin farkına varmaktı. Yani, sınıfı, cinsiyeti ve ırkı nasıl birleştireceğimizi öğrenmeliyiz ve bu, kimlik siyasetimizi yine düşünmek manasına geliyor. Kimlik siyaseti temeldir, lakin hiyerarşik olarak değil, ögelerin bir kombinasyonu olarak uygun bir halde anlaşılmalıdır.